Emigratie in 1909

“Why don’t you go back”

‘Wij betalen maar een schijntje huur, zodat wij genoeg van ons ouderdomspensioen overhouden om er goed van te eten en naar de club te gaan . . .’ Aan het woord is Maria Tonkin, geboren Van Santen, die voor de eerste wereldoorlog met haar ouders, 12 broers en zusters en schoonzuster naar Australie kwam. Dat schijntje huur slaat op haar Housing Commission flat in het nabij Sydney gelegen Mount Pritchard en met “de club” bedoelt zij de ‘Senior’ Citizens’ Club’ in Liverpool. Het vrouwenblad “Women’s Weekly” heeft de gezellige Maria Tonkin-Van Santen ‘ontdekt’ en heeft over haar en de andere Van Santen’s een alleraardigst verhaal met foto’s uit het familie album gepubliceerd. Het is voor de naoorlogse immigranten met hun nazorg, Engelse taallessen en hun eeuwig gepraat over de sociale voorzieningen wel eens goed om te lezen hoe het immigranten uit die “goede oude tijd” verging. Waarom dat grote gezin Van Santen in het jaar des Heeren 1909 besloot om het ruime huis annex melkveebedrijf annex melksalon in de buurt van Den Haag te ruilen voor een onzeker bestaan in het toen nog in Europa geheel onbekende Australie, vermeldt het verhaal niet. Maar dat doet ook minder ter zake. Voor de na-oorlogse immigranten, die over de slechte en onvoldoende voorlichting voor hun vertrek praten: voor hun vertrek waarschuwde de dorpsdominee, dat alle meisjes Van Santen nu wel met zwarte kerels zouden trouwen…

Geplaagd

Vier van de oudere zoons van het grote hechte gezin gingen voor uit. Natuurlijk op eigen kosten, want van gesubsidieerde emigratie had men in die tijd bepaald nog niet gehoord. Wilhelm, Hendrik, Bernhard en Adriaan landden zonder enige kennis van de Engelse taal in Sydney en trokken onmiddellijk het land in waar zij in de buurt van Lismore begonnen te werken voor kleine boeren. Johannes en Jacobus met zijn vrouw Katrina volgden om zich bij de jongens in Lismore te voegen en het hele stel ging in het Ryan’s Hotel werken — de mannen in de stallen, bij de koetsen en op het land, en Katrina in het hotel. Zij konden op die manier flink sparen om de rest van het gezin te laten overkomen. Zo gingen vader en moeder Van Santen met de jongere kinderen en enorme stapels kisten en hutkoffers in Antwerpen aan boord. Maria, die toen pas 12 jaar was, vond de reis natuurlijk een fantastisch avontuur. De eerder vertrokken jongens en Katrina stonden aan Circular Quay en brachten de rest van de familie naar het grote huis in het nabij de binnenstad van Sydney gelegen Leichhardt. De mannen kregen werk in fabrieken en aan de haven, de oudere meisjes gingen in winkels werken en de kleintjes, waaronder Maria, gingen naar school. Op het gebied van de assimilatie of integratie van de nog geen Engels sprekende kinderen is sinds 1909 kennelijk nog niet veel veranderd. Zij werden behoorlijk geplaagd en reeds toen klonk het helaas nog steeds gehoorde: ‘Why don’t you go back tot your own country’.

“Iceberg’

De Van Santen’s lachten er echter maar wat om bemoeiden zich met hun eigen zaken en kwamen vooruit. Al spoedig kon het huis in Leichhardt verruild worden voor een flinke woning in Pendle Hill waar ondanks de nodige huwelijken de Van Santens in eigen woningen jaren lang bij elkaar bleven wonen. De enige die Australie verliet, was de nu 81 jaar oude Bernhard die met 1ste AIF in Frankrijk ging vechten, met een Frans meisje trouwde en nu in Cannes woont, waar hij nog steeds op de fiets rondtoert tot aan Monaco toe. Met zuster Annie en broer Bill — Wilhelm — die beiden in, Bondi wpnen, speelt Maria Tonkin – Van Santen, die reeds vele jaren weduwe is, nog geregeld kaart. Broer Wilhelm, die bepaald ook niet meer tot de jongeren behoort, is een zogenaamde ‘iceberg’ — de stoere lieden die zomer en winter in de branding rondspartelen. Een paar dagen in de week gaat Maria naar Sydney om de andere nog levende 6 broers en zusters, neven en nichten te bezoeken, maar haar eigenlijke wereld is in Mt. Pritchard. In de ‘Senior Citizens’ Club,’ speelt zij ‘carpet bowls’ en andere spelen, doet haar woordje op de vergaderingen en geniet van de tochten die de club voor de ouderen organiseert. Verleden jaar was het Adelaide en later de sneeuw van Thredbo in de Snowy Mountains. In haar flat kweekt zij de prachtigste planten en zij ziet er inderdaad uit als iemand die ten volle van het leven geniet en die met beide benen in de wereld van vandaag staat. Op de tafel staan het echt Hollandse biscuitblik en de glazen vaas die zij nog van haar moeder kreeg. Een stukje Nederland van vroeger in het Australie van vandaag…